Έγινε πλέον σαφές και ορατό ότι ολόκληρη η Ήπειρος αν-«αγορεύεται» ως ενιαίο ενεργειακό οικόπεδο και μεγάλο περιβαλλοντικό θύμα του Ευρωπαϊκού Νότου, στα κελεύσματα των πολυεθνικών γεωτρύπανων (πλην του νομού Ιωαννίνων, προσαρτώνται και οι νομοί Άρτας & Πρέβεζας). Αναφερόμενος στην εξέλιξη, ο υπουργός περιβάλλοντος Γ. Μανιάτης μίλησε για το αυξημένο ενδιαφέρον της πετρελαϊκής κοινότητας για την Ελλάδα δηλώνοντας ότι «αποτελεί μία ψήφο εμπιστοσύνης στη μεγάλη εθνική προσπάθεια που έχουμε δρομολογήσει…» Έξω απ’ το στόχαστρο μένει φαινομενικά ο νομός Θεσπρωτίας που ωστόσο υπόκειται στις διασυνοριακές διεκδικήσεις ΑΟΖ Αλβανίας (Σαγιάδα), περιλαμβάνει την περιοχή προσθαλάσσωσης των αγωγών φυσικού αερίου και το εργοστάσιο αποσυμπίεσης προς Ιταλία (Πέρδικα) με υποθαλάσσιο ενδιαφέρον έξω από την Πάργα, τα Σύβοτα, την Πρέβεζα.

Κατανοούμε την σπουδή του «Εθνικού Ευεργέτη των Υδρογονανθράκων» υπουργού ΥΠΕΚΑ κου Μανιάτη για τα ασφυκτικά περιθώρια της «ελευσινοποίησης» της περιοχής μας, για την επίσπευση του έργου έναντι των δανειστών. Ωστόσο εκείνο που δεν κατανοούμε: ποια είναι τα οικονομικά οφέλη για την πατρίδα μας; Η αρχική εκτίμηση αφορά την άντληση πετρελαίου 4,5 δις € σε βάθος χρόνου 25 ετών, από τα οποία το Ελληνικό Δημόσιο ευελπιστεί να ωφεληθεί το 20%, από άμεσους και έμμεσους φόρους, ήτοι μόλις 900 εκατομ. ευρώ!

Η γενικόλογη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για την έρευνα και εκμετάλλευση, 512 σελίδων από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο που βρίσκεται αναρτημένη στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΚΑ, στα ειδικότερά της συμπεράσματα αναφέρεται σε ιδιαίτερα αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους, που μόνο εάν τηρηθούν δεν αναμένεται η υλοποίηση του σχεδίου να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις. Παρόλο που δεν εξετάζεται το σενάριο του πιθανού ατυχήματος, αν και αναφέρεται πολλές φορές ότι οι ισχυρές πιέσεις ανάγκασαν την εγκατάλειψη των πειραματικών γεωτρήσεων το 2002 [κόστισαν 20 εκ. ευρώ] λόγο υψηλού κινδύνου ατυχήματος (π.χ. βλέπε σελ. 72) τα άλλα 2 εξορυκτικά σενάρια, που παρατίθενται ουσιαστικά δεν διαφέρουν (σελ. 126).

Η διάρθρωση της μελέτης είναι τέτοια που αντιμετωπίζει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και προβλήματα σε 3 στάδια· αυτά της αναζήτησης, της έρευνας και της εκμετάλλευσης κρίνοντάς τα αντιμετωπίσιμα… δίχως ν’ αναφέρεται στις ακριβείς περιοχές του εντοπισμού των κοιτασμάτων, στον τρόπο εξόρυξής τους και στη μεταφορά τους προς τους χώρους αποθεματοποίησης! Πού ακριβώς θα χωροθετηθούν αυτοί οι χώροι διύλισης και εκμετάλλευση και με ποιόν τρόπο, η ΣΜΠΕ αναγνωρίζει ότι θα υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις:

1. Εκπομπές αέριων ρύπων που σε τοπικό η περιφερειακό επίπεδο ενδέχεται να είναι μικρές και αναστρέψιμες μετά το πέρας των εργασιών (σελ. 45 και 130, χωρίς όμως να υπολογίζει τις συνεχείς πρόσφατες υπερβάσεις στο λεκανοπέδιο λόγω αιθαλομίχλης)

2. Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων νερών, η οποία μπορεί να ελαχιστοποιηθούν (σελ. 132), αν και τα νερά αυτά δυνατόν να περιέχουν ποσότητες πετρελαίου, ιδιαίτερα τοξικές και ουσίες που βιοσυσσωρεύονται (και που πρακτικά μένουν για πολλά χρόνια στις τροφικές αλυσίδες) καθώς και ραδιενεργά στοιχεία (σελ. 118) με δεδομένο ότι είναι απαραίτητη η αποδοχή των αποβλήτων σε ΧΥΤΑ (σελ. 365, ενώ μας είναι γνωστό ότι ο ΧΥΤΑ των Ιωαννίνων έχει ήδη παρουσιάσει σοβαρά προβλήματα)

3. Παρουσιάζει τις επιδράσεις μικρές και αναστρέψιμες μόνο υπό αυστηρούς όρους (σελίδες 376-388, παρόλο που είναι γνωστό ότι οι παραβάσεις στην περιβαλλοντική νομοθεσία στην χώρα είναι κοινός τόπος)

4. Δεν κάνει καμία ουσιώδη αναφορά στην σχέση κόστους-οφέλους, ούτε υπάρχει διατυπωμένο σχέδιο δράσης σε περίπτωση ατυχήματος.

Η ενδελεχής ανάγνωση λοιπόν της ΣΜΠΕ μόνο ανησυχία προκαλεί, ενώ είναι εντυπωσιακή η προχειρότητα και επιπολαιότητα της αντιμετώπισης του θέματος.

Οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξορυκτικής δραστηριότητας είναι προφανείς: καθ’ όλη την παραγωγική διαδικασία εκλύονται τοξικές χημικές ουσίες και λύματα που χρειάζονται ειδική διαχείριση την οποία δεν είδαμε στην περιοχή μας ούτε για την απορρύπανση της Παμβώτιδας, ούτε του Αμβρακικού ούτε και του Καλαμά. Οι πιθανές επιπτώσεις λοιπόν (βλέπε σενάριο 2) στον πρωτογενή τομέα, την γεωργία την κτηνοτροφία, τα νερά, τα παρακείμενα φυσικά οικοσυστήματα και κατ’ επέκταση τον τουρισμό δεν πρέπει να θεωρούνται καθόλου αμελητέα, ενώ η περίπτωση ατυχήματος (που παραδέχεται ότι είναι υψηλή και θα πρέπει να αντιμετωπισθεί) μόνο εφιαλτικά σενάρια μπορεί να περιγράψει με το επίπεδο εγρήγορσης της χώρας και του κρατικού μηχανισμού εν μέσω οικονομικής κρίσης στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστροφών.

Πάντως και το ίδιο το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. εμφανίζει κενά για τις εξορύξεις υδρογονανθράκων, πόσο μάλλον για την υδραυλική ρωγμάτωση (fracking) την οποία δεν αποκλείουν, παρ’ όλο που σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απαγορεύουν την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου ως τεράστια περιβαλλοντική απειλή. Αν εφαρμοστεί εδώ  εξόρυξη του σχιστολιθικού αερίου, καθόσον έχουν εντοπισθεί τεράστιες ποσότητες (η Πίνδος αποτελεί τεράστια σχιστολιθική αποθήκη) από σχετική έρευνα του ΙΓΜΕ, ποιος εγγυάται ότι δεν θα εφαρμοστεί εδώ αυτή η μέθοδος;

Εξάλλου εδώ καλύπτονται οι τεράστιες ανάγκες για νερά από το πλούσιο υδροδυναμικό κεφάλαιο της περιοχής. Η παραγωγή από την σχάση του σχιστολιθικού αερίου (shalegas) και πετρέλαιο (shaleoil) είχαν συζητηθεί σε επίκαιρη ερώτηση της Βουλευτή Ιωαννίνων της Ν.Δ. Άννας Ασημακοπούλου (Ιούνιος 2013) με τον Υπουργό Περιβάλλοντος Ευάγγ. Λιβιεράτο να επιβεβαιώνει τον εντοπισμό τέτοιου σχιστόλιθου καθώς παραδέχεται επιβαρύνσεις στη διαδικασία της εξόρυξης σημειώνοντας την παράλληλη έρευνα εκμετάλλευσης από σχιστόλιθο.

Στην φτωχότερη περιφέρεια της Ευρώπης παρά τις προσδοκίες των δύο μνημονίων, θα βαθύνουν κι άλλο τα πλήγματα της κοινωνικής ειρήνης, με την εγκαθίδρυση του εργασιακού μεσαίωνα και την «κινεζοποίηση» των συνθηκών εργασίας. Υπό αυτό το πρίσμα της περιθωριοποίησης, η Περιφέρεια Ηπείρου μπαίνει στο στόχαστρο της κερδοσκοπίας, των σπρεντ, του χρηματιστηρίου των κολοσσών των ορυκτών καυσίμων. Μόνο ως «τιμωρητική» διάθεση, δίχως προηγούμενο, μπορεί να θεωρηθεί αυτή η επίθεση στον εγχώριο ορυκτό πλούτο, στις παρυφές της Ε.Ε., χωρίς κανείς να εγγυάται προοπτική ανάταξης, παρά μόνο την ενίσχυση των κατασταλτικών μηχανισμών με την παρουσία του «παγκόσμιου χωροφύλακα» και με ελάχιστες δημοκρατικές εγγυήσεις…     Η στελέχωση του δυναμικού μιας τέτοιας κλίμακας υποδομών και έργων πιθανόν θα επαναφέρει στο προσκήνιο την Ειδική Οικονομική Ζώνη (ΕΟΖ) Πωγωνίου. «…Η χώρα σας είναι το ίδιο “προικισμένη” υπέργεια (πολιτισμός, αρχαιότητες, φυσικό περιβάλλον) όσο και υπόγεια (πετρέλαια, φυσικό αέριο)…» ρήση από τη συνέντευξη της Χίλλαρυ Κλίντον, πριν από 3 χρόνια στον Αλέξη Παπαχελά. Εν «κατακλείδι» δεν μπορεί η Ελλάδα των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, της εξαθλίωσης και του χρέους να αρνηθεί «τα δώρα» της φύσης. Ωστόσο η «υπόγεια» λεηλασία του ορυκτού μας κεφαλαίου, μεγεθύνει τον φαύλο κύκλο της ύφεσης, επιδρώντας αρνητικά στην ποιότητα της πρωτογενούς μας παραγωγής.

Η έλλειψη Στρατηγικού Σχεδιασμού και ιεράρχησης προτεραιοτήτων, η μη ανάδειξη του πράσινου, εναλλακτικού προφίλ, με την επιβράβευση ασύμβατων μοντέλων ανάπτυξης, από τα συστημικά και οικονομικά κέντρα (Περιφέρεια, εμπλεκόμενοι δήμοι, οικονομικά επιμελητήρια, ΤΕΕ), ακυρώνουν κάθε ηθικό υπόβαθρο υγιούς αντίδρασης. Η διατήρηση της υψηλής ποιότητας της εικόνας του Ηπειρωτικού τοπίου ως μοναδικού δείγματος πολιτιστικού προϊόντος, ουδέποτε απασχόλησε τους ιθύνοντες. Πάντα συναινετικοί σ’ ό,τι βαφτίζεται, γενικώς και αορίστως, αναπτυξιακό, όσο ανορθολογικό και εφιαλτικό κι αν είναι. Η αδυναμία συγκρότησης της τοπικής πράσινης φυσιογνωμίας και ταυτότητας με την αρχαία Δωδώνη «υποβαθμισμένη» ως μνημείο εθνικής εμβέλειας [2008], μία από τις πιο λαμπρές κοιτίδες του Παγκόσμιου Πολιτισμού, αναδεικνύει πόσο θλιβερός είναι ο απόηχος αυτού του χρόνιου συμβιβασμού…

Η επιλογή, της βόμβας των πολυαρωματικών υδρογονανθράκων στην καρδιά ενός μοναδικού περιβάλλοντος, που η γεωγραφική της ενότητα καταλαμβάνεται κατά 50% από Εθνικά Πάρκα και Δρυμούς και με μερίδιο 30% από τους υδάτινους πόρους της χώρας, αγγίζουν τα όρια του παραλόγου… Οι παραινέσεις των Οικολόγων Πράσινων για τον αναπροσανατολισμό του μοντέλου ανάπτυξης της Ηπείρου με την αξιοποίηση της υπαίθρου, των ακτών και του ορεινού όγκου σε ζωντανό μνημείο φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, καταφύγιο βιοποικιλότητας και πεδίο εναλλακτικού τουρισμού, στην κατεύθυνση μιας ολοκληρωμένης και πολύπλευρης οικονομίας της Οικολογίας η οποία δεν χρεοκοπεί, θάπρεπε ν’ αποτελούν μονόδρομο.

Το άτυπο όμως καθεστώς της χρεοκοπίας, υιοθετεί τις opendoor διαδικασίες των κοιτασμάτων και τις fasttrack διευκολύνσεις, που μετακυλίουν την περιβαλλοντική βλάβη στις επόμενες γενιές. Ο απλός στόχος της προστασίας (του υπέργειου φυσικού), της αλληλοεξάρτησης και συν-εξέλιξης των ανθρώπινων οικονομικών και φυσικών οικοσυστημάτων, στο διηνεκές, απουσιάζει από κάθε πολιτική ατζέντα. Απεναντίας προκρίνεται η αξία των πετροδόλλαρων με τα μελλοντικά απολήψιμα βαρέλια «μαύρου χρυσού», που ανήκουν στην Κυριότητα του Ταμείου Δημόσιας Περιουσίας, σαν εμπράγματη ασφάλεια της Δανειακής Σύμβασης του αγγλικού δικαίου.

Το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας είχε στηλιτεύσει με ανοικτή επιστολή προς τον υπουργό και το Φόρουμ υδρογονανθράκων, αποχωρώντας ο Πρόεδρος της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας Αποστ. Αλεξόπουλος «…Διαφωνώ με την πολιτική σας. Μια πολιτική που συνδέεται με την εκποίηση και ξεπούλημα του εθνικού μας πλούτου. Δε θέλω να χρησιμοποιηθεί η όποια γνώμη μου επί θεμάτων που αφορούν το Φόρουμ για να φτιαχτεί ένα «ωραίο» προϊόν που θα εκχωρηθεί σε τρίτους, οι οποίοι θα συνεχίζουν να καταληστεύουν τη χώρα μας και τον πλούτο μας…»

Η καθυπόταξη όλης της ιστορικής μας διαδρομής στην πολυεθνική κυριαρχία των «χρυσοθήρων» των κοιτασμάτων, αντανακλά το φεουδαρχικό κατάλοιπο και την ανυπαρξία της πολιτικής ζωής, που παραχωρεί τη θέση της σε οικονομικά προτεκτοράτα και αφεντικά, που δεν θα υπακούουν σε κανένα Εργατικό και Εγχώριο Δίκαιο. Μπορούμε να αναφέρουμε το παράδειγμα του Μεξικού ή της Νιγηρίας, που είναι η 8η πετρελαιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο, παραμένοντας ένα από τα φτωχότερα κράτη του πλανήτη με 70% των κατοίκων της, να ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας. Το τίμημα είναι εξίσου βαρύ για το περιβάλλον καθώς 500 εκατομμ. γαλόνια πετρελαίου εκτιμάται ότι έχουν διαρρεύσει στον ποταμό Νίγηρα. Οι παράγοντες αυτής της χώρας και η οικονομική συγκυρία, συντελούν στην κακή ποιότητα υποδομών και εκμετάλλευση χωρίς πρόληψη και συντήρηση, με ελλιπή νομοθεσία, διαφθορά, κατάχρηση εξουσίας, αδιαφορία των πολυεθνικών, πολιτική αστάθεια, εξωτερικές επιβολές δανειακών συμβάσεων…

Επειδή η τεράστια χωρική δραστηριότητα των εξορύξεων θα καθορίσει σε νομοτελειακό βαθμό, το οικονομικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό μοντέλο της περιοχής, ακυρώνοντας την αειφορία και τους υψηλούς παραδοσιακούς τομείς της περιφερειακής μας οικονομίας, είναι απαραίτητη μια ευρεία κοινωνικο/πολιτική διαβούλευση με τη συμμετοχή όλων των φορέων της τοπικής κοινωνίας.

Είναι ικανό το πολιτικό προσωπικό και οι θεσμοί να ασκήσουν τον απαραίτητο δημόσιο έλεγχο; ή θα μετατραπούν σε «θεσμικούς σεΐχηδες» των πετρελαϊκών κύκλων εργασιών και του ξεπουλήματος των φυσικών μας πλεονεκτημάτων;

Οι πρόσφατες εκλογές ανέδειξαν εκείνους που υιοθετούν και δρομολογούν τις εφιαλτικές για τον τόπο προοπτικές στον Α και Β  Βαθμό Αυτοδιοίκησης.

Η ιστορία θα είναι ο αδιάψευστος μάρτυρας...