Τα τελευταία χρόνια η έννοια της Ανθεκτικότητας (Resilience) έρχεται να αμφισβητήσει την  πρωτοκαθεδρία της έννοιας της Αειφορίας (Sustainability) στον τρόπο που διαχειριζόμαστε τα συστήματά μας˙ θεωρείται πιo διευρυμένη, αφού λαμβάνει υπόψιν τη θέση ενός συστήματος μέσα στη γενικότερη συμπλοκή ευρύτερων ή μη συστημάτων, την εξελικτική τους διάσταση, οπότε στοχάζεται και τον “θάνατό” τους… την κατάρρευσή τους. 

Για την έννοια της Ανθεκτικότητας δεν υπάρχουν στατικά πράγματα. Ζούμε πλέον στην “Εποχή του Ανθρώπου” - το Ανθρωπόκαινο (Anthropocene) - και «[...] δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τον κόσμο σαν συμπλοκή έτοιμων πραγμάτων, αλλά ως συμπλοκή εξελικτικών διαδικασιών, όπου τα φαινομενικά σταθερά πράγματα γεννιούνται και πεθαίνουν συνεχώς, [...]»¹. Ο «χορός» αυτός μεταξύ εξελισσόμενων φυσικών και ανθρωπογενών διαδικασιών αποτελούν το υπόβαθρο, το τερέν μέσα στο οποίο λαμβάνονται και εφαρμόζονται οι αποφάσεις μας και οι επιλογές μας. Όλες οι διαδικασίες είναι ενσωματωμένες στο περιβάλλον - οι πόλεις μας, οι χώροι στους οποίους λειτουργούμε, τα οικοσυστήματα που εκμεταλλευόμαστε - είναι τμήματα ενός ευρύτερου πολύπλοκου κοινωνικό - οικολογικού συστήματος. Όσο αυξάνεται η συνδεσιμότητα μεταξύ των συστημάτων μας (ανθρωπογενών, φυσικών και μεταξύ τους) τόσο μειώνεται το “αυτεξούσιό” τους˙ οι διαδικασίες γίνονται πιο δυναμικές, και οι όποιες καταρρεύσεις καταιγιστικές, άμεσα μεταβιβάσιμες με διευρυμένη επιρροή. Τα πολυώροφα κτίρια καταρρέουν διαφορετικά και με περισσότερες παράπλευρες απώλειες από τα πλινθόκτιστα ισόγεια. Αυτόν όμως τον τρόπο “επιλέξαμε” για να ζούμε… πρέπει τα “οικοδομήματά” μας να αντέξουν, να επιδείξουν ανθεκτικότητα.

Κατά έναν γενικά αποδεκτό ορισμό, Ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα ατόμων, συλλογικοτήτων, διοικητικών οργανισμών, εταιρειών και συστημάτων μέσα σε μια πόλη, περιφέρεια, κράτος να επιβιώνουν, να προσαρμόζονται και να αναπτύσσονται ανεξαρτήτως χρόνιων πιέσεων ή απότομων οχλήσεων². Η Προσαρμοστικότητα (adaptability) σε έναν μη στατικό, δυναμικό κόσμο, ο οποίος λόγω της έντονης πλέον συνδεσιμότητας εξελίσσεται ταχέως, είναι ζητούμενο˙ με άλλα λόγια η ικανότητα να αντεπεξέρχεσαι. 

Τα συστήματά μας λοιπόν έχουν μια φέρουσα ικανότητα που εξαιτίας των συνθηκών, αφού αυτές αλλάζουν, πρέπει να προσαρμόζεται και να αλλάζει και αυτή. Η Ανθεκτικότητα ως πλαίσιο σκέψης προσπαθεί να επιστήσει την προσοχή στους διαχειριστές των όποιων συστημάτων, ώστε αυτά να μην καταρρεύσουν υπό το βάρος απαιτήσεων που μεταβάλλονται διαρκώς, ενώ ενδιαφέρεται έντονα και για τις όποιες Eφεδρείες (redundancies) και πώς αυτές αναλαμβάνουν ρόλο την κρίσιμη στιγμή. Και αν οι χρόνιες ενδογενείς πιέσεις φαίνεται να είναι γενικά γνωστές στους διαχειριστές (φθείρουν το σύστημα και υποβιβάζουν την Ανθεκτικότητά του), οι απότομες εξωγενείς οχλήσεις (γεγονότα - σοκ) που μπορεί να δεχτεί ένα σύστημα είναι ικανές (αναλόγως την Ανθεκτικότητά του) να το εκτροχιάσουν˙ για αυτό είναι κρίσιμη η πρόβλεψη - πρόληψη.

Στα καθ΄ ημάς όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση προ δεκαετίας πυροδότησε την οικονομική κατάρρευση του ελλαδικού κράτους. Ήταν τρόπον τινά ο πυροκροτητής… το μπαρούτι συσσωρευόταν χρόνια. Διαπιστώσαμε πως η Ελληνική Οικονομία δεν είχε καμία ανθεκτικότητα για να αντεπεξέλθει στους τριγμούς που της μεταβίβαζε το διεθνές οικονομικό οικοδόμημα, στο οποίο πλέον είναι συνδεδεμένες όλες οι χώρες.

Τώρα, με την υγειονομική κρίση του κορονοϊού, έχουμε ένα εξωγενές γεγονός - σοκ, αποτέλεσμα της έντονης συμπλοκής ανθρώπου - φύσης… στην ουσία η φύση διεκδικεί χώρο να εξελιχθεί, διεκδικεί πίσω τον χώρο που απαλλοτριώνεται από την πλευρά μας καθημερινά˙ πυροδοτεί εξελίξεις παγκόσμια που θα κρίνουν καθοριστικά την Ανθεκτικότητα διαφόρων τομέων και ειδικότερα των δημόσιων συστημάτων υγείας. Το γενικό lock dawn που εφαρμόζεται παντού, παρά το τεράστιο κοινωνικό και οικονομικό κόστος, φαίνεται να προκρίνεται, ώστε αυτά τα συστήματα να καταφέρουν να ανταποκριθούν. Κανείς δεν θέλει να βιώσει (ίσως με κόστος της ίδιας της ζωής του) τη γύμνια, την έλλειψη Ανθεκτικότητας που τα χαρακτηρίζει.

Το γεγονός ωστόσο ότι τα δημόσια συστήματα υγείας δεν είναι ικανά να αντεπεξέλθουν σε ένα από τα πολλά σενάρια πανδημίας (τα οποία επεξεργαζόταν εδώ και χρόνια ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) δεν είναι διόλου τυχαίο. Το αντίθετο μάλιστα, η παντελής έλλειψη μέριμνας για το χτίσιμο Ανθεκτικότητας είναι πολιτική επιλογή. Αυτή η εγκληματική έλλειψη Ανθεκτικότητας είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων νεοφιλελεύθερων επιλογών - αρχής γενομένης από την απαξίωση του Βρετανικού δημοσίου συστήματος υγείας επί Θάτσερ - και της αντίστοιχης ρητορικής που υποστήριξε τις Ευρωπαϊκές πολιτικές λιτότητας.

Το lock down όμως, ενώ αποδίδει στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν αντικαθιστά τις μάχες… απλά δίνει χρόνο στο σύστημα για να (ανα)συγκροτηθεί, εκμεταλλευόμενο και τις όποιες Eφεδρείες του. Ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus σε διάγγελμά του στις 25 Μαρτίου, χαρακτηρίζει “παράθυρο ευκαιρίας” αυτόν κερδισμένο χρόνο, και ζητάει από τις χώρες να τον εκμεταλλευτούν δίνοντας βάρος σε κεντρικά σχεδιασμένες πολιτικές υπέρ του δημοσίου συστήματος υγείας.  

Εδώ ακριβώς βρισκόμαστε τώρα, στο σημείο που πρέπει να εφαρμοστούν συγκεκριμένες πολιτικές για την ενίσχυση και ενδυνάμωση του δημοσίου συστήματος υγείας της χώρας μας, αλλά και την στήριξη ευρύτερων κοινονικό - οικονομικών δομών. Το πλαίσιο της Ανθεκτικότητας, αφού όπως ήδη είπαμε, λαμβάνει υπόψιν τη θέση ενός συστήματος μέσα στη γενικότερη συμπλοκή ευρύτερων ή μη συστημάτων δεν θα μπορούσε να υποτιμήσει το ευρύτερο σύστημα μέσα στο οποίο δουλεύουν τα περισσότερα των συστημάτων μας... την κοινωνία. Η Ελληνική Κυβέρνηση όμως μοιάζει μουδιασμένη μπροστά σε τέτοιες επιλογές, αφού αυτό - όσο σωτήριο και να είναι για τον λαό μας - είναι εναντίον της ιδεολογίας της και η ιδεολογία είναι καθοριστική… ιδίως στη διαχείριση κρίσεων.