Το περιοδικό «Νέα Εστία», το πιο παλιό απ’ όλα που υπάρχουν σήμερα, με διαρκή παρουσία στα ελληνικά γράμματα, αφιερώνει το τεύχος του Μαρτίου του 2021 στον συμπατριώτη μας δημιουργό, τον Κώστα Κρυστάλλη. Πρόκειται τόσο για κορυφαία πράξη αναγνώρισης της παρουσίας του και της συμβολής του όσο και εκδήλωση τιμής προς τον περιπετειώδη βίο και τη σεμνή μορφή του Συρρακιώτη δημιουργού, που δεν μπορεί να εγκλωβιστεί στην αγκαλιά μόνο των Συρρακιωτών. Άνοιξε τα φτερά του και έγινε το σύμβολο πολλών ανθρώπων σ’ όλη την Ελλάδα.

Το πολυσέλιδο αφιέρωμα στον ποιητή και πεζογράφο Κώστα Κρυστάλλη ήδη είναι στα χέρια των αναγνωστών και των αναγνωστριών. Το αποτέλεσμα οφείλεται στην ευμενή αποδοχή και στάση της κ. Εύας Καραϊτίδου, καθώς και του διευθυντή του περιοδικού «Νέα Εστία», του καθηγητή κ. Ν. Καραπιδάκη. Θα τολμούσα να προσθέσω ότι και οι δύο ασμένως ανταποκρίθηκαν στην πρότασή μου για το ανά χείρας αφιέρωμα, του οποίου αφορμή ήταν οι εκδηλώσεις που έγιναν , κατά τη διάρκεια του έτους 2018, για τα 150 χρόνια από τη γέννηση του Συρρακιώτη δημιουργού.

Τότε, επιβεβαιώθηκε ότι ο Κρυστάλλης έχει ακόμη στενούς δεσμούς, ακόμη και με τις νεότερες γενιές, που τον συνάντησαν μέσα από πολλές διαδρομές. Άλλες φορές μέσα από την εμπειρία των γονιών τους, κάποιες φορές τον θυμόνταν μέσα από τα Αναγνωστικά της Πρωτοβάθμιας, πρωτίστως, αλλά και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ακόμη, τα ποιήματα αλλά και τα πεζογραφήματά του αποτέλεσαν , για πολλές και πολλούς, αφετηρία των δικών τους αναζητήσεων, οπότε ο ποιητής και πεζογράφος λειτουργούσε και ως ομφάλιος λώρος με εικόνες και μνήμες του παρελθόντος τους.

Σε μια εποχή που όλα εξελίσσονται με πολλές ταχύτητες και η εκδοτική παραγωγή αναζητά νέες προκλήσεις, προκύπτει η ανάγκη της συνομιλίας με τη λογοτεχνία του παρελθόντος. Δεν οφείλεται η στροφή αυτή στη νοσταλγία, σε μιαν συναισθηματική υπερχείλιση. Αντίθετα, απορρέει από την ανάγκη μιας διαρκούς συνομιλίας με τα λογοτεχνικά κείμενα παλαιών δημιουργών.

Το αφιέρωμα απέκτησε μορφή χάρη στην ανταπόκριση των επιστημόνων και των δημιουργών. Απαρτίζεται από δύο μέρη. Στο πρώτο συγκαταλέγονται δώδεκα μελέτες και δοκιμιακές γραφές για το έργο του Κρυστάλλη: το ανέκδοτο αρχείο του που για πρώτη φορά παρουσιάζεται ολοκληρωμένα. Κι αυτό οφείλεται στην άψογη συνεργασία με την Ζωσιμαία Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων, στην οποία ανήκει το αρχείο, μετά τη δωρεά του από τον δημιουργό του Γ. Γάγαρη στη βιβλιοθήκη στη δεκαετία του 1950. Περιλαμβάνονται στο αρχείο πολλά αδημοσίευτα, ποιήματα και πεζά, τα οποία γράφτηκαν στο Συρράκο και τα Ιωάννινα κατά τα έτη 1886, 1887 και 1888, πριν να αρχίσει η περιπέτειά του. Αξιομνημόνευτη είναι η συνεχής ενασχόληση με τη γραφή. Σχεδίαζε δε την έκδοση ποιητικής συλλογής, πέρα από την εκδοθείσα «Αι Σκιαί του Άδου». Ο δεκαοκτάχρονος Κρυστάλλης έχει πλήρη συνείδηση των στόχων του. Νιώθει ποιητής αλλά και πεζογράφος, γράφει πεζά που αντανακλούν τις εμπειρίες του από το Συρράκο και τα Γιάννινα.

Ακόμη υπάρχουν στο πρώτο μέρος μελέτες για τη σχέση του με το δημοτικό τραγούδι, τον ελεγειακό και βουκολικό χαρακτήρα της ποίησής του, τη δραματική γραμματική στην «Πεντάμορφη», την επανεκτίμηση της ποίησής του και της πεζογραφίας, τη σχέση του Σταυραετού με τον Καλογιάννο του Βαλαωρίτη, τη συνάντηση με το έργο του. Το δεύτερο μέρος αποτελείται από ποιήματα και σύντομα πεζά που έγραψαν ποιήτριες και ποιητές αλλά και πεζογράφοι, με ξεχωριστή θέση στη λογοτεχνική δημιουργία (να μνημονεύσω μόνο την Κωστούλα Μάκη και τον Σπύρο Μπρίκο, δυο νέους, σημαντικούς δημιουργούς του Συρράκου). Ζητήθηκε απ’ αυτούς/ες να αντλήσουν το θέμα τους από το έργο και τη ζωή του. Έτσι γράφτηκαν δεκατέσσερα (14) ποιήματα και δεκατρία (13) πεζά, τα οποία συνιστούν το καθένα ξεχωριστά αλλά και ως σώμα μια νέα πρόταση για τη συνάντηση των νέων δημιουργών με τους προγενέστερους.

Το αφιέρωμα αυτό ανανεώνει το ενδιαφέρον για τον Συρρακιώτη δημιουργό. Το Συρράκο επανεισάγεται ως λογοτεχνικός τόπος στα γράμματα κι αυτό μπορεί να αποτελέσει μια γενικότερη αξιολόγηση της παρουσίας του αλλά και ποιο είναι το ιστορικό βάθος της πολιτισμικής παρουσίας του. Επιπλέον, επαναφέρει στο προσκήνιο την ανάγκη να γίνει εστίαση στην αναζωογόνηση των σπουδών για το Συρράκο με την αναζήτηση αρχείων, πρωτίστως στο εξωτερικό (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Μάλτα, Τουρκία και οπουδήποτε άλλου) .