Ο ελληνικός λαός ψήφισε πολλές φορές κόμματα που ήταν ξεκάθαρα υπέρ της συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην αντίστοιχη νομισματική ένωση που εκφράζεται από τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του κοινού νομίσματος που προετοιμάστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα ως ECU και τελικά ονομάστηκε ευρώ. Σύμφωνοι, η ενημέρωση για τις λεπτομέρειες ήταν επιτηδευμένα ελλιπής, αλλά ο μέσος Έλληνας ψηφοφόρος δεν έκανε τον κόπο να κάνει δύο κλικ ή να αγοράσει ένα βιβλίο για να ενημερωθεί. Θα ήξερε τότε από την αρχή ότι η όλη συμφωνία προέβλεπε ότι η ΕΚΤ δανείζει μόνο τις τράπεζες και μάλιστα υπό προϋποθέσεις και όχι τις κυβερνήσεις. Οι κυβερνήσεις στη νομισματική ένωση δανείζονται μόνο από την αγορά. Και για να δανείζεσαι από την αγορά πρέπει να είσαι αξιόχρεος, δηλαδή να πείθεις ότι μπορείς να ξεπληρώσεις το χρέος που συνεπάγεται ο δανεισμός που ζητάς. Ο τρόπος για να πείσεις κάποιον να σε δανείζει όταν θεωρεί ότι είναι πιο πιθανό να χάσει τα λεφτά του δανείζοντας εσένα αντί κάποιου άλλου υποψήφιου δανειζόμενου είναι να συμφωνήσεις σε υψηλότερα επιτόκια. Αυτό σημαίνει διαφορετικά επιτόκια για διαφορετικές χώρες, οικονομίες δύο και τριών ταχυτήτων, ανάγκη συνεχούς αύξησης του ΑΕΠ προκειμένου να χρηματοδοτείται η εξυπηρέτηση του χρέους, εξισορροπημένο εμπορικό ισοζύγιο και ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς ώστε το χρέος αυτό να μην αυξάνεται υπέρμετρα. Βλέπετε, ο διάολος κρύβεται στις λεπτομέρειες, αλλά μιλάμε για μια εποχή που τα προβλήματα του Έλληνα είχαν απωθηθεί στο πολύ μακρινό μέλλον και ήταν από διαλεκτικής πλευράς θαμμένα στο πιο βαθύ φαράγγι του συλλογικού υποσυνείδητου.
Αυτοί οι κανόνες της νομισματικής ένωσης συμφωνήθηκαν οικειοθελώς από τις χώρες που ζήτησαν να συμμετάσχουν, ενώ βρέθηκαν και αρκετές χώρες που απλά αρνήθηκαν. Η λέξη «οικειοθελώς» είναι πάντα σχετική στην πολιτική και συνήθως σημαίνει ότι κρίνεις ότι τα πιθανά οφέλη μιας επιλογής είναι σημαντικότερα από τις πιθανές ζημίες. Στο σκεπτικό αυτό εμπεριέχονται εκβιασμοί, τυχοδιωκτισμοί, προκαταλήψεις, παρελκυστικές τακτικές, λογικές αλλά και αστήριχτες υποθέσεις, ευχολόγια, απάτες, λυκοφιλίες, ιδεοληψίες και πισώπλατα μαχαιρώματα, η συνήθης δηλαδή ζούγκλα των διεθνών σχέσεων όπου δεν υπάρχουν ούτε νόμοι ούτε ηθική παρά μόνο μια ασταθής αντίληψη περί συμφέροντος.
Η κεντρική λογική του εγχειρήματος ήταν η δημιουργία ενός ισχυρού, αντιπληθωριστικού, αποθεματικού νομίσματος με το οποίο η ΕΕ θα αγόραζε ό,τι θα άξιζε σε αυτόν τον πλανήτη. Για να γίνει αυτό εφικτό έπρεπε η ΕΚΤ να είναι απαλλαγμένη από την υποχρέωση της κρατικής χρηματοδότησης. Αυτό ήταν το σχέδιο και όποιος ήθελε έμπαινε, αρκεί η χώρα να είχε τις προϋποθέσεις. Ποιες ήταν οι προϋποθέσεις; Κάποιοι οικονομικοί δείκτες που θα έδειχναν ότι η χώρα δε στηρίζει τη λειτουργία της στη λογική «κόβω χρήμα και προκαλώ υποτίμηση και πληθωρισμό».
Σε όλες τις υποψήφιες χώρες υπήρχαν αντιδράσεις, τόσο για το γεγονός ότι η νομισματική πολιτική, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι κάθε κρατικής οντότητας, παραχωρούταν για ένα αυθαίρετο και αστήρικτο όραμα χωρίς καμία εγγύηση, όσο και για το γεγονός ότι ένιωθαν ότι τους έστελναν σε φουρτουνιασμένο πέλαγος μόνο με μπρατσάκια. Όμως οι πολλοί είπαν θα κολυμπήσουμε όταν θα αναγκαστούμε. Οι πολλοί είπαν ότι δεν έχει αξία να μείνεις στη στεριά μόνος σου όταν οι άλλοι βουτάνε. Οι πολλοί είπαν ότι το όραμα ήταν ένα ομόσπονδο ευρωπαϊκό κράτος με ένα πρόεδρο, ένα κοινοβούλιο και μια κυβέρνηση που θα εξασφάλιζε ευημερία, ανάπτυξη και ηγεμονική θέση στην παγκόσμια οικονομία.
Για κάποια χρόνια το νόμισμα πήγε καλά. Η ταυτόχρονη εισαγωγή πολλών διαφορετικών χωρών στο νόμισμα είναι επιτυχημένη, νέες χώρες μπαίνουν με την πάροδο του χρόνου και υποψήφιες χώρες στέκονται στην ουρά για να γίνουν δεκτές. Ισχυρό νόμισμα. Αυτάρεσκα χαμόγελα. Ανάπτυξη σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης. Μέχρι που η φούσκα έσκασε.
Η οικονομική κρίση του 2008 έκανε όλες τις επενδύσεις να μοιάζουν ριψοκίνδυνες. Κανείς δε δάνειζε πλέον ακόμα και με καλά επιτόκια παρά μόνο με εγγυήσεις. Και τι εγγύηση μπορεί να δώσει μια χώρα χωρίς δικό της νόμισμα και χωρίς άλλη πηγή χρηματοδότησης; Καμία απολύτως πέραν της καλής πίστης. Σε αυτή τη θέση βρέθηκε η Ελλάδα, μια χώρα με χαρακτηριστικά που δεν ταιριάζουν στο ευρώ. Κρατικιστική οικονομία, φοροδιαφυγή, μεγάλα διογκούμενα ελλείμματα κεντρικής κυβέρνησης , μεγάλο διογκούμενο έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου, συνεχώς μειούμενος πρωτογενής τομέας, λαϊκιστές πολιτικοί που δεν μπορούν να επιβάλουν κανένα δυσάρεστο μέτρο όσο λογικό κι αν είναι και στήριξη των δημόσιων εσόδων πρακτικά μόνο στην έμμεση φορολογία, δηλαδή στην κατανάλωση, συνεχή δάνεια επί δανείων που στήριζαν μια επίπλαστη ευημερία και έφτασαν το χρέος μας σε απαράδεκτα επίπεδα. Γιατί μπήκαμε; Γιατί το θέλαμε τόσο πολύ που πείσαμε και αυτούς και εμάς ότι θα αλλάξουμε. Αλλά δεν αλλάξαμε.
Ξαφνικά λοιπόν βρεθήκαμε προ άμεσης χρεοκοπίας. Εκεί η ΕΕ βρέθηκε σε ένα δίλημμα. Ή θα έμενε άκαμπτη στις αρχές της νομισματικής ένωσης αλλά θα παραδεχόταν ότι το ευρώ μπορεί να οδηγήσει μια χώρα στη χρεοκοπία και τη δυστυχία ή θα έκανε πίσω και θα χρηματοδοτούσε την Ελλάδα απευθείας ή με κάποια νομικιστική εφεύρεση τύπου τρόικας ή EFSF παραδεχόμενη ότι τελικά αυτοί οι κανόνες κάμπτονται κατά περίπτωση και άρα η πίστη σε αυτούς είναι σχετική. Σε κάθε περίπτωση το ευρώ δέχεται ένα χαστούκι και κονταίνει επικίνδυνα, τόσο που λίγο αργότερα οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες δείχνουν να το ξανασκέφτονται και η κυβέρνηση των κατεχόμενων της Κύπρου τολμάει να διαφημίζει τις επενδυτικές ευκαιρίες που προσφέρει με το προκλητικό μότο «επενδύστε εδώ, εμείς δεν έχουμε ευρώ».
Η ΕΕ το σκέφτηκε και η Ελλάδα απέκτησε πρόσβαση σε κάτι που δεν προβλεπόταν κανονικά, δηλαδή σε θεσμικό δανεισμό. Φτάσαμε μάλιστα σε σημείο το 2012 να χρεοκοπήσουμε ελεγχόμενα και να πούμε τη χρεοκοπία PSI (private sector involvement είναι τα αρχικά του ακρωνύμιου και σημαίνει συμμετοχή των ιδιωτών στη χασούρα), βαπτίζοντας το κρέας ψάρι. Φυσικά, ακολούθησαν και άλλες χώρες με παρόμοια προβλήματα στις οποίες δεν υπήρχε πλέον η δυνατότητα να πουν όχι. Πώς θα έσπαγε αυτός ο φαύλος κύκλος προτού η κατάρρευση του ευρώ γίνει αναπόφευκτη;
Η ιδέα ήταν ότι αφού αυτές οι χώρες δεν ήταν δομημένες να σταθούν στο ευρώ θα εξαναγκαστούν να συμφωνήσουν να μεταλλαχθούν με διαπραγματευτικό-εκβιαστικό χαρτί τη συνέχιση του θεσμικού δανεισμού ώστε να κάνουν τις μεταρρυθμίσεις που θα τις καταστήσουν ίσως φτωχότερες αλλά πιο ανταγωνιστικές και με μικρότερες ανάγκες δανεισμού ώστε να μπορέσουν να ξανακερδίσουν την εμπιστοσύνη των αγορών και να μην έχουν ανάγκη άλλης χρηματοδότησης από την ΕΕ. Τις συμφωνίες αυτές τις ονόμασαν μνημόνια.
Οι άλλες χώρες συμφώνησαν και προσαρμόστηκαν και ακόμα κολυμπάνε στη φορτούνα. Εμείς συμφωνήσαμε και εφαρμόσαμε όσα και όπως θεωρούσαμε ότι δεν μπορούμε να αποφύγουμε, αντιμετωπίζοντας τα προγράμματα ως τιμωρία σε ένα κακό μαθητή. Αποτύχαμε. Και για πέντε χρόνια μισοπνιγόμαστε και ενώ κάποιος μας κρατάει από τα μαλλιά για να μη βυθιστούμε τελείως εμείς γκρινιάζουμε ότι βραχήκαμε, ότι πονάμε όπως μας κρατάει τα μαλλιά, ότι το σωσίβιο που μας πέταξε είναι κάπως στενό, ότι δεν είναι και πολύ ευγενικός και όλο τον προκαλούμε να μας αφήσει ήσυχους.
Ενώ μπήκαμε στο ευρώ με δημιουργική λογιστική βαλθήκαμε να προσπαθούμε να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι θα μείνουμε στο ευρώ με δημιουργική ασάφεια. Από πίσω κρύβεται μια απλή λογική. Τα λεφτά δεν είναι πολλά για αυτούς, ας μας τα χαρίσουν, δεν μπορεί να μην μας τα χαρίσουν, το ευρώ θα υποστεί σοβαρό πλήγμα αν μια χώρα που συμμετέχει καταρρεύσει, ο θάνατός μας θα τους κοστίσει περισσότερο από το χάρισμα. Βρήκαμε απέναντί μας μια επίσης απλή λογική. Είσαστε οι μόνοι πλέον που προκαλείτε πρόβλημα στο ευρώ, αν σας αρέσει προσαρμοστείτε, αν όχι φύγετε, όλοι οι υπόλοιποι τα έχουμε βρει, πλέον η ισχύς του νομίσματος υπονομεύεται από τη συμμετοχή σας παραπάνω από την αποχώρησή σας.
Έχει προκηρυχθεί ένα δημοψήφισμα για την προσεχή Κυριακή και τώρα που γράφω αυτό το άρθρο τα ξημερώματα Τρίτης δεν είμαι ακόμα σίγουρος ότι θα γίνει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι με την προκήρυξη του έκλεισαν άμεσα οι τράπεζες, χάσαμε την πρόσβαση στα λεφτά μας και ίσως χάσουμε τελικά και τις καταθέσεις μας. Όσα έγραψα παραπάνω δεν είναι τόσο για να σας πείσω για τη μία ή την άλλη ψήφο αλλά για να τεκμηριώσω τη διακύβευση της ψήφου. Δεν πρόκειται για την αποδοχή ή την απόρριψη μιας κάποιας συγκεκριμένης συμφωνίας αλλά για την αποδοχή ή απόρριψη της λογικής του θεσμικού δανεισμού για την αποφυγή της χρεοκοπίας υπό κάποιες προϋποθέσεις πολύ παρόμοιες τελικά με αυτές που συμφωνήσαμε για πρώτη φορά πριν δεκαπέντε χρόνια όταν ζητήσαμε να μπούμε στο ευρώ. H απόρριψη αυτής της λογικής λογικά ερμηνεύεται από την ΕΕ και ως απόρριψη του ευρώ στο σύνολό του. Και, ναι, έχουν κάθε τρόπο να μας επιβάλουν την έξοδο και ο ένας είναι χειρότερος από τον άλλο.
Αντιλαμβάνομαι πολύ καλά ότι πολλοί δε θέλετε να φύγουμε από το ευρώ και ίσως άλλοι τόσοι δε θέλετε και να μείνουμε αν είναι να συνεχίσει αυτό που γίνεται την τελευταία πενταετία. Μπορούμε να σκεφτούμε λοιπόν αν μπορούμε να μείνουμε στο ευρώ πετυχαίνοντας τους ίδιους στόχους που απαιτούνται με κάποιο πιο αποτελεσματικό και πιο δίκαιο τρόπο. Αλλά για να έχει νόημα αυτή η συζήτηση θα πρέπει να δώσουμε στη σχέση μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση μια δίκαιη ευκαιρία. Οι συμφωνίες αλλάζουν πιο εύκολα από ένα νόμισμα. Και αν κάποτε αποφασίσουμε να φύγουμε ας το κάνουμε συντεταγμένα, με προκαθορισμένα ενδιάμεσα στάδια απόφασης και μεταβατικά στάδια εφαρμογής, μετά από κατάλληλη προετοιμασία και διαπραγματεύσεις, μετά από εκλογές όπου το κάθε κόμμα θα πάρει επί τούτου θέση.
Ή και μετά από ένα δημοψήφισμα, αλλά όχι από αυτά που άλλα ρωτάνε, άλλα εννοούνε και άλλα καταλαβαίνουμε.
Email για σχόλια-παρατηρήσεις: georgioskouliatsis@mail.com
