Η Πρέβεζα υπήρξε ιστορικά μια Πόλη-Λιμάνι (Port-City) και η σημερινή πόλη αποτελεί εξέλιξη αυτού του ιδιαίτερου λειτουργικού δίπολου. «Η Πόλη - Λιμάνι είναι ένα ισχυρό δίπολο, με δύο ισοσκελή χωρικά στοιχεία, το λιμάνι και την πόλη, που δημιουργούνται και εξελίσσονται παράλληλα, αναπτύσσοντας έντονους δεσμούς εξάρτησης και στενές χωρικές και λειτουργικές σχέσεις.»¹ Γενικά οι Πόλεις-Λιμάνια χαρακτηρίζονται από την γραμμική τους ανάπτυξη παράλληλα στο υδάτινο μέτωπο, δεν έχουν ελεύθερους χώρους και για αυτές κέντρο (αγορά) είναι το λιμάνι τους.

Όμως «τα λιμάνια είναι περισσότερο ευαίσθητα στα τερτίπια της ιστορίας από ότι άλλες περιοχές»², γιατί πολύ απλά αποτελούν μέρος ενός ευαίσθητου σε τεχνολογικές εξελίξεις δικτύου. Έτσι διεθνείς εξελίξεις όπως αλλαγές στο μέγεθος και των τύπο των πλοίων, νέες τεχνολογίες μεταφορών (π.χ. cargo) κ.α., απαίτησαν περισσότερο χώρο υδάτινο και χερσαίο για να θεωρείται ένα λιμάνι λειτουργικό. Ταυτόχρονα, εθνικές εξελίξεις όπως η διάνοιξη αμαξιτών δρόμων μεταπολεμικά έκαναν το λιμάνι της Πρέβεζας να δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις αλλαγές και έδωσαν χώρο στην ανάδειξη της Ηγουμενίτσας ως δυτικής πύλης της χώρας. Σήμερα η διεκδίκηση της συνέχειας της εμπορικής χρήσης του λιμανιού της Πρέβεζας, αποδεικνύει πως πολλά έχουν αλλάξει για αυτό.

Ιστορικά λοιπόν η πόλη της Πρέβεζας κατείχε την θέση του διακομιστικού κέντρου της Ηπείρου, και χάνοντάς την, οδηγήθηκε τα τελευταία χρόνια σε μια έντονη και αγωνιώδη προσπάθεια αναζήτησης ταυτότητας και ρόλου στον ευρύτερο χώρο.

Οι Πόλεις-Λιμάνια έχουν άλλη μια ιδιαιτερότητα σχετικά με άλλες πόλεις: δεν μπορούν να χαρακτηριστούν Κεντρικοί-Τόποι. Το 1933 ο γερμανός γεωγράφος Christaller χαρακτήρισε Κεντρικούς-Τόπους, τους τόπους που αναπτύσσονται ακτινωτά σε κεντρικό σημείο μιας ευρύτερης περιοχής η οποία αποτελεί την ενοδοχώρα τους, με μικρότερης εμβέλειας οικισμούς. Τέτοιου τύπου πόλεις στην Ήπειρο είναι θα μπορούσαμε να πούμε η Άρτα και τα Γιάννενα.

Ας δούμε τώρα σε ποιο χώρο ανήκει η Περιφέρεια της Ηπείρου: Η βαλκανική χερσόνησος, ο ευρύτερος χερσαίος γεωγραφικός μας χώρος διαιρείται απο δυο γεωγραφικούς άξονες. Ο ένας ξεκινά από την Μαύρη Θάλασσα και μέσω της οροσειράς του Αίμου και των Αλβανικών Άλπεων καταλήγει στη Σκόδρα χωρίζοντας έτσι βορρά και νότο, και ο άλλος κάθετος - στα νότια που μας ενδιαφέρουν είναι πιο σαφής και διακριτός - είναι ο υδροκρίτης Βελουχίου, Αγράφων, Πίνδου και Γράμμου. Το νοτιοανατολικό κομμάτι που προκύπτει από αυτούς τους άξονες μαζί με την Πελοπόννησο, ανήκει στον ευρύτερο Αιγαιοκεντρικό χώρο - καρδιά των εξελίξεων ιστορικά το Αιγαίο – ενώ το νοτιοδυτικό υπάγεται στον λεγόμενο Ανδριατικοκεντρικό³.

Έτσι λοιπόν έχουμε την εξής χωρική εξίσωση να λύσουμε: Έχουμε μια Περιφέρεια του ελλαδικού κράτους που δεν ανήκει στον ίδιο χώρο με τις υπόλοιπες Περιφέρειες της χώρας, και αποτελεί πύλη στη δύση μέσω της Ανδριατικής, στην οποία υπάρχουν τέσσερα αστικά κέντρα με διαφορετική υπόσταση και ιστορική πορεία: δύο πόλεις Κεντρικοί-Τόποι (Άρτα, Γιάννενα) και δυο Πόλεις-Λιμάνια (Πρέβεζα, Ηγουμενίτσα).

Οι Κεντρικοί αυτοί, ιστορικοί Τόποι της Ηπείρου, αναπτυσσόμενοι περαιτέρω μεταπολεμικά στα πλαίσια της αστικοποίησης, αναγκαστικά λειτούργησαν ως ελκυστές των διεθνικών δικτύων. Η Εγνατία δεν θα μπορούσε να να μην περνάει από τα Γιάννενα, ούτε η Ιονία να μην περνάει από την Άρτα. Τέλος η Ηγουμενίτσα αυτόματα, αφού διατηρεί τον ρόλο της ως Πόλη-Λιμάνι σε αντίθεση με την Πρέβεζα, έλκει,  με την ίδια λογική - αλλά και γεωγραφικά - την αφετηρία της Εγνατίας. Έτσι φτάνουμε στο σήμερα με αποτέλεσμα, οι οδοί Εγνατία και Ιόνια να διασχίζουν τους τρεις από τους τέσσερις νομούς της Ηπείρου, τα τρια απο τα τέσσερα αστικά της κέντρα.

Η γεωγραφία κάποιου τόπου, μπορεί να αναδείξει ιδανικές για ανάπτυξη συνθήκες, ανάλογα με τις απαιτήσεις της εποχής,  ενώ ταυτόχρονα εξαιτίας αυτού, δημιουργεί αδικίες αλλού, αναπτύσει χωρικές παθογένειες και ανισορροπίες. Μια τέτοια παθογένεια είναι αυτή που προσπάθησα να περιγράψω πιο πάνω. Μια από τις πόλεις της Ηπείρου, ένας από τους νομούς της έμεινε εκτός δικτύων ενώ ιστορικά - οποία αντίφαση - αποτελούσε βασικό κόμβο δικτύου. Η παραλιακή Εθνική Οδός Πρέβεζας - Ηγουμενίτσας έχει παραμεληθεί, ενώ χρήζει αναβάθμισης, η σύνδεση Πρέβεζας με την Εγνατία μέσω Τύριας ακυρώθηκε, ενώ η σύνδεση με την Ιόνια στην Γέφυρα Καλογήρου καθυστερεί, αν δεν καρκινοβατεί.

Οι χωρική παθογένεια που προσπάθησα να περιγράψω παραπάνω είναι σαφέστατα αποτέλεσμα άλλων προτεραιοτήτων και απουσίας ενδιαφέροντος για τον νότο της Ηπείρου, απο την απερχόμενη Περιφερειακή Αρχή. Στο Χωροταξικό Πλαίσιο της Ηπείρου⁴ η Πρέβεζα μαζί με το Μέτσοβο είναι οι δυο πόλεις που ορίζονται ως ικανές να εξυπηρετήσουν την ενίσχυση διαπεριφερειακών συνεργασιών με διπλό στόχο. Το Μέτσοβο με τις Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας και Θεσσαλίας και η Πρέβεζα με τις Περιφέρειες Ιονίων Νήσων και Δυτικής Ελλάδας. Η Πρέβεζα και το Μέτσοβο λοιπόν, αναλαμβάνουν τον ρόλο να συνδέσουν λειτουργικά, συνεργατικά την Περιφέρεια Ηπείρου με τις όμορές της Περιφέρειες. Τώρα, ενώ το Μέτσοβο με την Εγνατία και την δημοπράτηση του άνω τμήματος της Ε65 φαίνεται να είναι αρκετά κοντά στον στόχο του Χωροταξικού Πλαισίου, η Πρέβεζα είναι σαφέστατα αρκετά μακριά. Και εδώ πρέπει να αντιληφθούμε τα Χωροταξικά Σχέδια ως τρόπον τινά κοστούμια που προσπαθούμε να φορέσουμε στον χώρο με στόχο την χειραγώγηση της γεωγραφίας και του ελέγχου των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η ελλιπής δε εφαρμογή τους - με μπαλώματα - αντανακλά ευρύτερες συνέπειες καθιστώντας την αμέλεια αδικαιολόγητη.

Κάπως έτσι και τουλάχιστον για αυτό τον λόγο οι επερχόμενες Περιφερειακές εκλογές είναι κατά την γνώμη μου οι κρισιμότερες των τελευταίων χρόνων για την Ήπειρο. Η απερχόμενη αρχή έδειξε εννιά χρόνια τώρα τις στοχεύσεις της και τις προτεραιότητές της με αποτέλεσμα την μη ισόχωρη ανάπτυξη της Ηπείρου. Ο χρόνος τρέχει - δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια - καθώς η χώρα μας βγαίνει ή προσπαθεί να βγει απο μια επώδυνη οικονομική κρίση που έχει αφήσει τα σημάδια της παντού. Αν το νότιο τμήμα την Ηπείρου χάσει, παραμεληθεί για άλλη μια πενταετία το κόστος θα είναι πανηπειρωτικό και ίσως δύσκολα αναστρέψιμο. Έτσι το διακύβευμα της αλλαγής των συσχετισμών στο Περιφερειακο Συμβούλιο είναι επιτακτική ανάγκη, ενώ το ψηφοδέλτιο “Κοινό των Ηπειρωτών” με επικεφαλής τον κο Ζάψα δεν έθεσε τυχαία ως μια από τις βασικές του στοχεύσεις ακριβώς αυτό: την ανάδειξη και διευθέτηση των χωρικών αδικιών που δημιούργησε η απερχόμενη αρχή.

1^ Αλεξιάδη, Σ., & Πρατικάκη, Μ., (2012) «Πόλεις – Λιμάνια στο χτες και στο σήμερα, Η περίπτωση της Γένοβας», Μεταπτυχιακή Διατριβή, Ε.Μ.Π., Αθήνα, σελ. 15.

2^ Morris, J., (2009) Τεργέστη: Η έννοια του πουθενά, μετ. Αθηνά Δημητριάδη, Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός, Αθήνα.

3^ Κοκολάκης, Μ., (2003) «Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι· Χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην Τουρκοκρατούμενη Ήπειρο, 1820 – 1913», Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα, σελ. 27,28.

4^ ΦΕΚ 1451/6-10-2003, Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Ηπείρου.

* Χρήστος Κοτσίνης, Msc.

αντιπρόεδρος Επιμελητηρίου Πρέβεζας.

Υποψήφιος περιφερειακός σύμβουλος Π.Ε. Πρέβεζας με το “Κοινό των Ηπειρωτών”