Από την στιγμή που η Ελλάς έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως (ΕΕ), μία από τις υποχρεώσεις της ήταν να ανοίξει τα σύνορα και να επιτρέψει την ελεύθερη εισαγωγή αγροτικών προϊόντων, άρα και τομάτας. Όμως, παρά τις αρκετές απόπειρες που είχαν κάνει έμποροι και Super Market μέχρι και το 1993, δηλαδή τα πρώτα 12 χρόνια, οι εισαγωγές φρέσκιας τομάτας ήταν πρακτικώς μηδενικές. Από εκεί και πέρα, εκτοξεύθηκαν στα ύψη και το 2006 εισήγαμε πάνω από 20.000 τόνους φρέσκιας τομάτας. (Σήμερα, βοηθούσης της κρίσης, το νούμερο αυτό έχει περιορισθεί κοντά στις 15.000 τόνους). Στο ακόλουθο διάγραμμα, βλέπετε την διαχρονική εξέλιξη των εισαγωγών φρέσκιας τομάτας:

Την ίδια περίπου εποχή, βλέπουμε μία δραματική μείωση των εκτάσεων καλλιεργείας της τομάτας. Από μία αιχμή στα 520.000 στρέμματα, φθάσαμε το 2011 (τελευταία χρονιά για την οποία διαθέτω στοιχεία), να καλλιεργήσουμε μόνον 160.000 στρέμματα, λιγότερο από το 1/3…

Η μείωση της καλλιεργούμενης εκτάσεως συνάδει με την αύξηση των εισαγωγών. Φαίνεται ότι οι Ελληνικές τομάτες χάνουν μέσα στην ίδια τους την αγορά από τις εισαγόμενες. Βεβαίως, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι, παρ’ όλο που μειώθηκε η καλλιεργούμενη έκταση, θα μπορούσε να ήταν αυτό διότι αυξήθηκε η στρεμματική παραγωγή. Όμως, όπως δείχνει το επόμενο γράφημα, η παραγωγή τομάτας μειώθηκε κάτω από το μισό της αιχμής και σήμερα παράγουμε λιγότερες τομάτες από το 1970.

Αυτή η σημαντική απώλεια ανταγωνιστικότητας, θα μπορούσε να οφείλεται στο ότι το κόστος της Ελληνικής τομάτας ξεπερνά την τομάτα εισαγωγής. Ίσως, οι λοιποί Ευρωπαίοι να έχουν πολύ καλύτερη παραγωγικότητα και μπορούν να πωλούν πολύ πιο φθηνά. Αν, όμως, ανατρέξετε στους πίνακες τιμών χονδρικής (http://laxanokipos.com/2014/05/times_15_05_2014/)που έχω δημοσιεύσει, θα δείτε ότι οι τιμές χονδρικής στην αγορά του Ρέντη στην Αθήνα είναι αντίστοιχες με τις τιμές τομάτας Μαρόκου και Ισπανίας και πολύ χαμηλότερες από τις τιμές της τομάτας από το Βέλγιο, την Ολλανδία ή την Γαλλία. Επίσης, μία βόλτα στα S/M θα σας δείξει ότι οι τομάτες εισαγωγής είναι ακριβότερες από τις Ελληνικές.

Τι συμβαίνει, λοιπόν;

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να αποκλείσουμε συνωμοσιολογικές εξηγήσεις: Δεν πρόκειται για κάποια προσπάθεια των S/M να προωθήσουν τις τομάτες εισαγωγής. Αν ήταν έτσι, θα ήταν πολύ εύκολο να έχουν τις τομάτες εισαγωγής πιο φθηνές στο ράφι. Το πρόβλημα στην χώρα μας, συνήθως, είναι το ανάποδο: Ελληνοποιήσεις ξένων προϊόντων, καθώς υπάρχει μεγάλη ζήτηση για Ελληνικά αγροτικά προϊόντα και όχι αρκετή παραγωγή. Το ερώτημα παραμένει: Πώς είναι δυνατόν οι Ελληνικές τομάτες να χάνουν μέσα στην ίδια μας την πατρίδα στον ανταγωνισμό με τις εισαγόμενες; Δυστυχώς, μία εξήγηση μένει: οι Έλληνες παραγωγοί δεν παράγουν τις τομάτες που θέλουν οι καταναλωτές. Καθώς οι Ελληνικές τομάτες δεν πληρούν τα κριτήρια που θέλουν οι καταναλωτές, οι παραγωγοί κατεβάζουν τις τιμές. Προσοχή: Σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει αυτό ότι δεν υπάρχουν εξαιρετικές Ελληνικές τομάτες! Προσωπικώς, αγοράζω καταπληκτικές τομάτες από την ορεινή Κορινθία (Βελίνα) ή από την Καρδίτσα. Μιλάμε, όμως, συνολικώς και οι εξαιρετικές τομάτες είναι λίγες για να αλλάξουν την κατάσταση…

Τι συνέβη, λοιπόν, στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και οι Ελληνικές τομάτες άρχισαν να χάνουν έδαφος τόσο δραματικά;

Κατά την άποψή μου, αυτό είναι αποτέλεσμα συμπτώσεως πολλών παραγόντων. Δεν εξηγείται από έναν παράγοντα μόνον. Η είσοδος φθηνών εργατικών χειρών Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, είχαμε την είσοδο στην Ελλάδα πολλών μεταναστών, κυρίως από την Αλβανία. Ξαφνικά, βρέθηκε μία αφθονία εργατικών χειρών. Μέχρι τότε, ο κύριος περιοριστικός παράγοντας για την παραγωγή ήταν η έλλειψη εργατικών χειρών: οι παραγωγοί βασίζονταν κυρίως στην εργασία των μελών της οικογενείας. Η είσοδος των φθηνών εργατών επέτρεψε στους παραγωγούς να μεταμορφωθούν από χειρώνακτες σε επιχειρηματίες: οι μετανάστες ασχολούντο με την παραγωγή, ενώ οι αγρότες επέβλεπαν και ασχολούντο κυρίως με τις πωλήσεις. Αυτό είχε πολλά πλεονεκτήματα, αλλά και μία βασική δυσμενή επίπτωση: όσοι ήμασταν τότε στην παραγωγή, θυμόμαστε την σημαντική τεχνική υστέρηση που ήρθε σαν αποτέλεσμα. Χάθηκε παραδοσιακή εμπειρία δεκαετιών και το τεχνολογικό επίπεδο της καλλιέργειας της τομάτας πλησίασε, για αρκετά χρόνια, το τεχνολογικό επίπεδο της Αλβανίας. (Σήμερα, το επίπεδο είναι πολύ υψηλότερο, αλλά υστερεί από το επίπεδο της Δυτικής Ευρώπης.) Η Επικράτηση των Υβριδίων Εκεί, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, άρχιζε μία νέα εποχή για για την καλλιέργεια της τομάτας: η εποχή των υβριδίων. Το πρώτο υβρίδιο που διαδόθηκε ευρέως τότε ήταν η υπαίθρια Galli. Με την Galli, οι παραγωγοί άρχισαν να ανακαλύπτουν ότι υπάρχουν τομάτες που μπορούν να διαρκούν περισσότερο στο ράφι, χωρίς να μαλακώνουν και να είναι πιο ομοιόμορφες. Με τα υβρίδια, ο παραγωγός δεν είχε την αγωνία να πουλήσει όλες τις τομάτες του μέσα σε 2-3 μέρες, αλλά είχε σημαντικά μεγαλύτερο χρονικό περιθώριο, που σήμερα μπορεί να ξεπερνά τις 2 εβδομάδες. Επίσης, στα υβρίδια, οι εταιρείες σπόρων άρχισαν να βάζουν γονίδια με ανθεκτικότητες στις ασθένειες και τους εχθρούς. (Οι ανθεκτικότητες δεν είναι χαρακτηριστικό των υβριδίων. Θα μπορούσαν να μπουν και σε απλές ποικιλίες. Όμως, οι παραγωγοί δεν μπορούν να κρατούν σπόρο από τα υβρίδια, σε αντίθεση με τις απλές ποικιλίες). Τα (εισαγόμενα) υβρίδια επικράτησαν, διότι είχαν σημαντικά πλεονεκτήματα. Λογικό. Όμως, για ποιον ήταν αυτά τα πλεονεκτήματα; Ήταν για τον παραγωγό και για τον έμπορο. Οι καταναλωτές δεν έμπαιναν από πουθενά στην εικόνα! Κάθε γενιά υβριδίων ενσωμάτωνε και περισσότερες ανθεκτικότητες και μεγαλύτερη μετασυλλεκτική διάρκεια. Όμως, οι οργανοληπτικές ιδιότητες εξαφανιζόντουσαν με κάθε νέα γενιά. Κανείς δεν έδινε σημασία στο άρωμα και την γεύση τότε. Είμαι μέσα στο κύκλωμα του πολλαπλασιαστικού υλικού της τομάτας από το 1989. Δεν θυμάμαι κανέναν, εκείνη την εποχή, που να διαφήμιζε ένα νέο υβρίδιο διότι ήταν πιο εύγευστο ή αρωματικό. Όλοι μίλαγαν για αντοχές στις ασθένειες και το πόσο σκληρή έμενε η τομάτα.

Προσοχή: ΔΕΝ είναι όλα τα υβρίδια άνοστα. Αυτό που λέω είναι ότι τα επιλέγαμε για κάθε άλλο χαρακτηριστικό εκτός από το άρωμα και την γεύση!

Για το πώς να παράγετε εύγευστες αρωματικές τομάτες, αλλά και τους παράγοντες που επηρεάζουν τις οργανοληπτικές ιδιότητες, διαβάστε εδώ. (http://laxanokipos.com/2014/04/tomato_avor/)

Οι καταναλωτές έμαθαν να έχουν χαμηλότερες απαιτήσεις από τις οργανοληπτικές ιδιότητες της τομάτας: Ήταν πολύ δύσκολο να βρουν στην Αθήνα ή την Θεσσαλονίκη τομάτες με άρωμα. Έτσι, σιγά σιγά, με δικιά μας ευθύνη, τα κριτήρια των καταναλωτών άλλαξαν: άρχισαν να διαλέγουν τομάτες με βάση το όμορφο χρώμα, την ομοιόμορφη εμφάνιση και το πόσο σκληρές ήταν οι τομάτες στον πάγκο. Εκεί, όμως, οι Δυτικο-Ευρωπαίοι είχαν πλεονέκτημα: με την αφθονία κεφαλαίων είχαν συσκευαστήρια και διαλογητήρια που συσκευάζανε στο ίδιο χαρτόκουτο μόνον τομάτες με συγκεκριμένη διάμετρο και συγκεκριμένο χρώμα. Πόσοι Έλληνες παραγωγοί μπορούσαν να τους ανταγωνιστούν εκεί; Ελάχιστοι! Σήμερα Σήμερα, η κατάσταση με την τεχνολογία καλλιεργείας έχει βελτιωθεί πολύ. Όμως, οι απαιτήσεις της αγοράς παραμένουν: οι καταναλωτές έχουν μάθει να διαλέγουν σκληρές τομάτες και ομοιόμορφες, αψεγάδιαστες. Κανένα από αυτά τα κριτήρια δεν είναι προς όφελος του καταναλωτή, αλλά έτσι τον εκπαιδεύσαμε! Τώρα, το έργο των παραγωγών είναι πολύ δύσκολο: Πρέπει να παράγουν τομάτες που να είναι και ομοιόμορφες και σκληρές και νόστιμες. Αυτό μοιάζει πολύ δύσκολο με τα σημερινά υβρίδια. Πρέπει σιγά σιγά, σε ειδικές αγορές, να εκπαιδεύσουμε τους καταναλωτές να αλλάξουν τα κριτήρια επιλογής τομάτας: Οι ομοιόμορφες και σκληρές τομάτες έχουν πλαστική γεύση. Λίγο πράσινο στους ώμους της τομάτας και λίγο μαλάκωμα σημαίνει πολύ καλύτερη γεύση και άρωμα! Δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο! Αν το πετύχουμε αυτό, θα μπορέσουμε να εκμεταλλευθούμε ξανά το πλεονέκτημα της πατρίδας μας: τον ήλιο και τις καιρικές συνθήκες που μπορούν να δώσουν νόστιμες και αρωματικές τομάτες, κάτι που δεν μπορούν στην Β. Ευρώπη! Στα χέρια μας είναι να εμποδίσουμε τις εισαγωγές τομάτας!

ΥΓ: 17/9/2014

Πολλοί φίλοι επεσήμαναν ότι 20.000 εισαγόμενοι τόνοι σε 1.000.000 παραγόμενους τόνους είναι 2% και αυτό δεν είναι πρόβλημα. Κατ’ αρχάς, οι εισαγόμενοι αφορούν σε φρέσκια τομάτα μόνον. Για την λοιπή τομάτα, που εισάγεται σαν κονσέρβες, πελτές κλπ, θα χρειαζόταν μεγάλη μελέτη για να την εντοπίσω χαμένη μέσα στα γενικότερα στοιχεία εισαγωγών λαχανικών σε κονσέρβες κλπ. Θα έπρεπε να είχα αναφέρει την παραγωγή φρέσκιας τομάτας για να μπορείτε να συγκρίνετε. Δεν είχα αξιόπιστα στοιχεία. Κάποιος φίλος μου ανέφερε το νούμερο 148.000 τόνοι. Αν αληθεύει, σημαίνει 14% εισαγωγές. Καθώς ασχολούμαι με τον κλάδο πάνω από 35 χρόνια, με ενοχλεί και το 2% όταν πρόκειται για καλοκαίρι και δεν υπάρχει έλλειψη Ελληνικής τομάτας.